قبر ناصرالدین شاه کجاست؟ سرنوشت عجیب یک آرامگاه
قبر ناصرالدین شاه کجاست؟ این پرسش شاید در نگاه اول صرفاً یک کنجکاوی تاریخی به نظر برسد، اما واقعیت این است که پشت آن داستانی نهفته است پر از فراز و نشیب، رمز و راز و البته سرگذشتی غم‌انگیز از یکی از تأثیرگذارترین پادشاهان دوره قاجار. ناصرالدین شاه نه‌تنها پادشاهی با طولانی‌ترین مدت سلطنت در سلسله قاجار بود، بلکه فردی بود که برای جاودانه ماندن نام و یاد خود تلاش‌های بسیاری کرد. اما امروز، حتی نشانی از سنگ قبر او بر مزارش وجود ندارد.
در این مقاله، علاوه‌بر پاسخ به این سوال که قبر ناصرالدین شاه کجاست، به دلایل پنهان‌ماندن آرامگاه او از دید عموم، نحوه مرگش، انگیزه قاتل و سرنوشت سنگ قبرش نیز خواهیم پرداخت. برای آگاهی از اطلاعات بیشتر همراه ما بمانید.
قبر ناصرالدین شاه کجاست و چرا دیده نمی‌شود؟
برای پاسخ به این سوال باید به یکی از مهم‌ترین اماکن مذهبی ایران اشاره کنیم؛ حرم حضرت عبدالعظیم حسنی در شهر ری. این مکان مقدس که از دیرباز جایگاه ویژه‌ای در فرهنگ مذهبی و سیاسی ایران داشته، محل دفن بسیاری از رجال دینی، ادبی و سیاسی ایران است. ناصرالدین شاه نیز پس از ترور در همین حرم به خاک سپرده شد.
انتخاب این محل برای دفن او فقط یک تصمیم مذهبی نبود. حرم عبدالعظیم در زمان قاجار نقش یک نقطه اتصال میان حکومت سلطنتی و باورهای مذهبی مردم را ایفا می‌کرد. نزدیکی جغرافیایی این مکان به پایتخت، تقدس آن نزد مردم و اهمیت فرهنگی‌اش، همه از عواملی بودند که باعث شد این مکان برای دفن چهارمین پادشاه قاجار انتخاب شود.
سنگ قبر ناصرالدین شاه کجاست و چه بر سرش آمد؟
یکی از بخش‌های بحث‌برانگیز درباره محل دفن ناصرالدین شاه، سرنوشت سنگ قبر اوست. در ابتدا، قبر او دارای سنگ مرمر سبز رنگی بود که بر روی آن تصویر تمام‌قد ناصرالدین شاه با دقتی بی‌نظیر حکاکی شده بود. این سنگ به دست هنرمند نام‌آشنای قاجار، استاد حسین حجارباشی، ساخته شده بود و خود اثری ارزشمند در هنر سنگ‌تراشی ایرانی محسوب می‌شد.
اما پس از انقلاب اسلامی و نابودی برخی نشانه‌های دوره‌های گذشته، بیم آن می‌رفت که این سنگ تاریخی نیز از بین برود. به همین دلیل، استاد احمدیان، از هنرمندان برجسته و دلسوز آن دوران، با همکاری مقامات وقت قضایی و انتظامی، تصمیم گرفت این سنگ را نجات دهد. عملیات انتقال سنگ قبر با احتیاط و در شرایطی بسیار محرمانه انجام شد و پس از آن، سنگ قبر ناصرالدین شاه به کاخ گلستان منتقل شد؛ جایی که امروز در موزه آن نگهداری می‌شود و یکی از نمونه‌های درخشان هنر قاجاری است.
ناصرالدین شاه چگونه کشته شد؟
همزمان با پرسش قبر ناصرالدین شاه کجاست، برای بسیاری این سوال نیز پیش می‌آید که مرگ او چگونه رقم خورد. آیا او به مرگ طبیعی از دنیا رفت یا قربانی ترور شد؟
واقعیت این است که ناصرالدین شاه در سال ۱۲۷۵ هجری شمسی به قتل رسید. آن روزها، دربار قاجار درحال آماده‌سازی جشن پنجاهمین سالگرد سلطنت او بود. ناصرالدین شاه تصمیم گرفت قبل از آغاز مراسم رسمی، به حرم حضرت عبدالعظیم برود تا با اعمال مذهبی، جشنش را آغاز کند. اما این تصمیم سرنوشت متفاوتی برای او رقم زد.
در آن روز، خلاف معمول، شاه دستور داد حرم برای حضورش قرق نشود. این فرصتی بود برای میرزا رضای کرمانی، شاگرد وفادار و خشمگین سید جمال‌الدین اسدآبادی، که در جمع زائران حرم حضور داشت. او با پنهان‌کردن سلاح در پاکتی که به شاه داد، در لحظه‌ای مناسب تیر را شلیک کرد؛ گلوله‌ای که مستقیماً به قلب شاه نشست و پایان زندگی پادشاهی را رقم زد.
چرا میرزا رضای کرمانی ناصرالدین شاه را کشت؟
قتل ناصرالدین شاه، صرفاً اقدامی فردی نبود، بلکه نتیجه خشم و اعتراض گسترده‌ای بود که در لایه‌های مختلف جامعه نسبت به فساد، ظلم و ناکارآمدی حکومت انباشته شده بود.
میرزا رضای کرمانی، فردی آزادی‌خواه و از مخالفان سرسخت نظام شاهنشاهی، سال‌ها در تبعید و زندان به سر برده و از نزدیک شاهد شکنجه و ستم علیه همفکران خود بود. او تحت تأثیر آموزه‌های سید جمال‌الدین اسدآبادی، به این نتیجه رسیده بود که عامل اصلی مشکلات کشور، شخص شاه است. پس از دستگیری، زمانی که از او درباره انگیزه‌اش پرسیدند، پاسخ داد:
«اگر شاه از آن‌همه ظلم و فساد خبر نداشت، وای به حال مملکتی که شاهش بی‌خبر است. و اگر خبر داشت، که پس حق او بود که کشته شود.»
این سخنان، بازتابی از دیدگاه بخشی از جامعه روشنفکری آن دوران نسبت به سلطنت مطلقه و ساختار معیوب قدرت بود.
چرا آرامگاه ناصرالدین شاه ناشناس باقی ماند؟
با این‌که حالا می‌دانیم قبر ناصرالدین شاه کجاست، اما برای مدت‌ها هیچ نشانی از آن در دسترس عموم نبود. حتی امروز نیز، بسیاری از بازدیدکنندگان حرم حضرت عبدالعظیم نمی‌دانند که یکی از شاهان پرنفوذ قاجار درست در همین مکان دفن شده است.
این موضوع دلایل مختلفی دارد. بخشی از آن به خشم عمومی پس از انقلاب مشروطه و سپس انقلاب اسلامی بازمی‌گردد. مردم آن زمان، پادشاهان قاجار را مظهر استبداد می‌دانستند و تمایل داشتند آثار آن‌ها از حافظه تاریخی کشور حذف شود. از سوی دیگر، حساسیت مذهبی درباره حفظ قداست حرم نیز عاملی بود که موجب شد تا مدت‌ها کسی نفهمد قبر ناصرالدین شاه کجاست.
در نتیجه، مقبره‌ای که روزگاری با شکوه ساخته شده بود، به یک محل بی‌نام‌ونشان تبدیل شد؛ و تنها کسانی که تاریخ را با دقت خوانده‌اند، می‌دانند که زیر خاک باغ توتی حرم عبدالعظیم، ناصرالدین شاه آرمیده است.
جمع‌بندی
در پایان، اگر بار دیگر از خود بپرسید قبر ناصرالدین شاه کجاست، باید بدانید که محل دفن او در بخش باغ توتی حرم حضرت عبدالعظیم حسنی در شهرری قرار دارد؛ مکانی مذهبی، تاریخی و فرهنگی که در عین‌حال، به‌خاطر اتفاقات سیاسی و تحولات اجتماعی، نشانی از یک قبر سلطنتی در آن باقی نمانده است.
داستان ناصرالدین شاه، از سلطنتی بلندمدت و پرزرق‌وبرق تا مرگی ناگهانی و مقبره‌ای بی‌نشان، نمونه‌ای از تناقض‌های تاریخ ایران است. او که آرزو داشت نامش تا ابد زنده بماند، اکنون نه سنگ قبر دارد، نه آیینی برای یادبودش. تنها یادگار او، تکه‌ای مرمر با تصویری از پادشاهی است که روزگاری «قبله عالم» نامیده می‌شد و اکنون در موزه‌ای به دور از نگاه‌های عمومی، به خواب ابدی رفته است.
